รู้ทัน! โรคลิ่มเลือดอุดตันหลอดเลือดดำ

   ภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำ เป็นภาวะที่ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวัน เนื่องมาจากอาการปวด บวม ที่ขา หรือแขน อาการปวดท้อง เหนื่อยหอบ  หรือ ปวดหัว แล้วแต่ตำแหน่งที่เกิดลิ่มเลือดขึ้น ซึ่งส่วนใหญ่จะไม่มีสัญญาณเตือนล่วงหน้าและมักมีอาการเฉียบพลัน ภาวะลิ่มเลือดอุดตันหลอดเลือดดำนี้ถือเป็นภัยเงียบด้านสุขภาพที่ต้องทำความรู้จักและหันมาให้ความสำคัญ

• ภาวะลิ่มเลือดอุดตันหลอดเลือดดำ หมายถึง การมีลิ่มเลือดเกิดขึ้นภายในหลอดเลือดดำ ข้อเท็จจริง คือ ภาวะลิ่มเลือดอุดตันหลอดเลือดดำเกิดขึ้นได้ในหลอดเลือดดำได้แทบทุกส่วนที่มีอยู่ทั่วร่างกาย ที่พบส่วนใหญ่ คือ หลอดเลือดที่ขา ปอดและหัวใจ หลอดเลือดดำสมอง และหลอดเลือดดำในช่องท้อง
• อาการปวดบวมตึงที่ขา อาการเหนื่อยหอบ  ปวดหัวรุนแรง ปวดท้องรุนแรง แล้วแต่ตำแหน่งที่เกิดลิ่มเลือดขึ้น ซึ่งส่วนใหญ่อาจไม่มีสัญญาณเตือนล่วงหน้าและมักมีอาการเฉียบพลัน
• อาการที่พบบ่อย คือ ขาบวม ปวดตึงมาก กดเจ็บ ยิ่งนานวันยิ่งปวดบวมตึงมากขึ้น ให้สงสัยว่าเกิดลิ่มเลือดอุดตันที่ขา อย่านิ่งนอนใจ หากปล่อยไว้ ไม่รักษา มีความเสี่ยงที่ลิ่มเลือดหลุดขึ้นไปอุดตันหลอดเลือดที่ปอดและหัวใจได้ ทำให้มีอาการเหนื่อยหอบ ออกชิเจนในเลือดต่ำ ความดันเลือดตก หัวใจล้มเหลว ตามมา ถึงขั้นเสียชีวิตได้

ภาวะลิ่มเลือดอุดตันสาเหตุเกิดได้จาก 2 ปัจจัยหลักๆ คือ

อาการของภาวะลิ่มเลือดอุดตัน จะมีอาการแตกต่างกันขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่เกิด โดยตำแหน่งที่พบได้

ส่วนใหญ่ ได้แก่

• ลิ่มเลือดอุดตันที่ขา

   ภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำชั้นลึก (DVT) ขาเป็นตำแหน่งที่เลือดไหลเวียนได้ช้า โดยส่วนใหญ่ลิ่มเลือดอุดตันจะพบในหลอดเลือดดำ ผู้ป่วยจะมีอาการขาโต บวมขึ้น ปวดหรือเจ็บ หรือเดินแล้วมีอาการปวดบวมมากขึ้น เรื่อยๆ  ลิ่มเลือดอุดตันบริเวณขานั้น หากปล่อยทิ้งไว้ ไม่รับการรักษาในระยะเวลาไม่นาน จะทำให้เกิดความเสี่ยงลิ่มเลือดอุดตันในปอดและเสียชีวิตได้

• ลิ่มเลือดอุดตันในปอด (Pulmonary Embolism)

   เป็นภาวะเสี่ยงที่รุนแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้ ผู้ป่วยจะมีอาการเหนื่อยง่าย เหนื่อยหอบ ซึ่งระดับความเหนื่อยอาจมีความแตกต่างกันในผู้ป่วยแต่ละราย ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการ หรือปริมาณลิ่มเลือดที่อุดตัน โดยอาจมีการเหนื่อยมากขึ้นเรื่อยๆ หรือเหนื่อยในช่วงที่ทำกิจกรรมต่างๆ เป็นต้น นอกจากนี้อาจพบอาการแน่นหน้าอกกะทันหัน ความดันโลหิตตก และอาจมีอาการเจ็บหน้าอกร่วมด้วย หากเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตันในปอดเฉียบพลัน

• ภาวะลิ่มเลือดอุดตันในสมอง

   ผู้ป่วยมักมีอาการปวดศีรษะ เวียนศีรษะ ปวดมากขึ้นเรื่อยๆ อ่อนแรงครึ่งซีก ชาครึ่งซีก พูดไม่ชัด หน้าเบี้ยว ปากเบี้ยว คลื่นไส้อาเจียน และอาจมีอาการชัก ภาวะลิ่มเลือดอุดตันในสมอง อาจทำให้เกิดความเสี่ยงอัมพฤกษ์อัมพาตได้ หรืออาจเสียชีวิตจากภาวะสมองขาดเลือดได้ หากไม่รีบรักษาทันทีหรือรักษาช้า

   ส่วนตำแหน่งอื่นๆ พบการอุดตันของลิ่มเลือดได้เช่นกัน แต่ไม่บ่อยนัก ได้แก่ ตลอดแนวหลอดเลือดในช่องท้อง บริเวณตับ ม้าม เป็นต้น ทำให้เกิดภาวะลำไส้ขาดเลือดและลำไส้เน่าได้

  ความอันตรายของภาวะลิ่มเลือดอุดตันนั้น ขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่เกิดการอุดตันของลิ่มเลือด โดยปกติแล้ว  ตำแหน่งที่พบได้บ่อยที่สุด ได้แก่

• ขา เพราะเป็นตำแหน่งที่เลือดไหลเวียนได้ช้า โดยส่วนใหญ่ลิ่มเลือดอุดตันจะพบในหลอดเลือดดำ เพราะหลอดเลือดแดงหัวใจจะบีบตัวส่งเลือดแรงตลอดเวลา เลือดจึงมักไม่ค่อยหยุดนิ่ง ผิดกับหลอดเลือดดำที่มักมีการหยุดนิ่งมากกว่า ยิ่งในตำแหน่งขาที่เลือดไหลเวียนช้า จึงยิ่งทำให้มีโอกาสเกิดลิ่มเลือดอุดตันได้ง่าย
• ปอด มักเกิดในบริเวณหลอดเลือดแดง ซึ่งนำเลือดที่ไม่มีออกซิเจนจากหัวใจห้องล่างขวาเข้าสู่ปอด ทำให้มีอาการเหนื่อยหอบ ออกชิเจนในเลือดต่ำ ความดันเลือดตก หัวใจล้มเหลว ตามมา ถึงขั้นเสียชีวิตได้

  แม้ว่าลิ่มเลือดอุดตันบริเวณขานั้นอาจไม่ได้มีอาการรุนแรงถึงขั้นทำให้เสียชีวิต แต่หากปล่อยทิ้งไว้นานโดยไม่ได้รักษา ก็อาจสามารถทำให้เกิดอาการลิ่มเลือดอุดตันที่ปอดและเสียชีวิตได้ ดังนั้นหากพบว่ามีลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำส่วนลึกของขาไม่ว่าจะเป็นบริเวณใด ก็ควรรีบทำการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ จะดีที่สุด

   อาการของภาวะลิ่มเลือดอุดตันนั้น จะแตกต่างกันไปตามลักษณะของตำแหน่งที่เกิดลิ่มเลือด โดยหากเกิดที่ขาจะมีอาการขาโต บวม กดเจ็บ หรือเดินแล้วจะรู้สึกปวดบวมมากขึ้น อาการจะเป็นกะทันหัน คือเมื่อเกิดลิ่มเลือดอุดตันขึ้น ก็จะพบอาการปวดบวมใน 2 - 3 วัน

   ส่วนในกรณีพบลิ่มเลือดอุดตันที่ปอด จะมีอาการเหนื่อยง่าย แน่นหน้าอกกะทันหัน ความดันโลหิตตก จนสุดท้ายถ้าไม่ได้รับการรักษาก็ทำให้เสียชีวิตได้ นอกจากนั้นแล้วหากเป็นกรณีลิ่มเลือดอุดตันในสมองก็จะมาด้วยอาการปวดศีรษะรุนแรง

• ไม่ค่อยได้เคลื่อนไหวร่างกาย เช่น ต้องเข้ารับการผ่าตัดต้องนอนนิ่งเป็นเวลานาน การนอนโรงพยาบาลนานๆ
• ผู้สูงอายุ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ที่มีโรคประจำตัว ผนังหลอดเลือดจะยิ่งมีความเสื่อมมากกว่าคนอายุน้อย
• อ้วน
• การถ่ายทอดทางพันธุกรรม
• โรคมะเร็งต่างๆ เช่น มะเร็งตับอ่อน มะเร็งอวัยวะในช่องท้องอื่นๆ มะเร็งปอด มะเร็งเม็ดเลือด
• รับประทานยาบางชนิด เช่น ยาคุมกำเนิด
• การตั้งครรภ์ โดยพบว่าผู้หญิงที่ตั้งครรภ์ ทุกๆ 1 ใน 1,000 คนที่กำลังตั้งครรภ์จะเกิดลิ่มเลือด
• การติดเชื้อโควิด-19
• สูบบุหรี่

สัญญาณอันตรายของอาการที่ควรสังเกตและระวัง คือ มีอาการปวดขาและกดเจ็บ บวมแดง หายใจถี่ หายใจเร็ว เจ็บหน้าอก และไอเป็นเลือด

   การวินิจฉัยภาวะลิ่มเลือดอุดตัน จะขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่แพทย์สงสัยว่าอาจมีลิ่มเลือดอุดตัน โดยหากเป็นการวินิจฉัยที่ขา จะทำ Doppler ultrasound เพื่อดูว่ามีการไหลเวียนของเลือดที่ผิดปกติบริเวณขาหรือไม่ เพราะถ้ามีลิ่มเลือดอุดตัน เลือดก็จะไม่ไหลผ่านบริเวณนั้น แต่หากเป็นการวินิจฉัยลิ่มเลือดอุดตันที่ปอดจะใช้วิธีการฉีดสารทึบแสง นำผู้ป่วยเข้าอุโมงค์ทรวงอก แล้วทำ CT Scan ตรวจสอบโดยละเอียด ส่วนถ้าเป็นการอุดตันของลิ่มเลือดที่สมอง จะสามารถทำได้ทั้งการใช้ CT Scan และ MRI

   โดยหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง ด้วยการดูแลสุขภาพของตนเอง ให้ห่างไกลจากการมีประจำตัว ปัจจัยเสี่ยงเรื่องการสูบบุหรี่และความอ้วน ควรหมั่นขยับร่างกายออกกำลังกาย และไม่ควรอยู่ในท่าเดิมๆ เป็นเวลานาน ควรเปลี่ยนอิริยาบถบ่อยๆ ยืดเส้นยืดสายประมาณ 5 นาที ดื่มน้ำสะอาดอย่างเพียงพอ งดดื่มเครื่องแอลกอฮอล์ งดสูบบุหรี่ ควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่เกณฑ์มาตรฐาน และควรเข้ารับการตรวจสุขภาพประจำปี รวมถึงตรวจเช็กความผิดปกติของหัวใจ

   ในการรักษาภาวะลิ่มเลือดอุดตัน แพทย์จะใช้ยาต้านการแข็งตัวของเลือด โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อลดการเกิดลิ่มเลือดชุดใหม่ และอาศัยสารต้านการแข็งตัวของเลือดที่มีอยู่แล้วในร่างกายให้ทำหน้าที่สลายลิ่มเลือดเดิมให้ค่อยๆ หายไป ทั้งนี้สำหรับยาต้านการแข็งตัวของเลือด ปัจจุบันมีทั้งชนิดฉีดและรับประทาน ซึ่งเงื่อนไขในการใช้งานก็ขึ้นอยู่กับความอันตรายของโรคว่ารุนแรงมากน้อยแค่ไหน

• หากเป็นการอุดตันของลิ่มเลือดที่ปอดที่มีอาการขั้นรุนแรง แพทย์จะพิจารณาฉีดยาผ่านทางหลอดเลือดดำโดยเร็ว เพื่อลดความรุนแรง
• หากเป็นการอุดตันของลิ่มเลือดบริเวณขา แพทย์พิจารณาให้ยารับประทานได้ เพราะรุนแรงน้อยกว่า โดยระยะเวลาในการให้ยาก็ขึ้นอยู่กับสาเหตุของโรค เช่น หากเกิดจากอุบัติเหตุ ขาขยับไม่ได้ต้องใส่เฝือก เมื่อกระดูกที่หักสมานกัน ทำกายภาพบำบัดจนกลับมาเดินได้เป็นปกติแล้ว โอกาสเกิดลิ่มเลือดก็จะหมดไป ระยะเวลาเหมาะสมประมาณ 3-6 เดือน จึงพิจารณาหยุดใช้ยาได้
• กรณีสาเหตุเกิดจากโรคมะเร็ง ที่เป็นในระยะลุกลามไม่หายขาด ก็จำเป็นจะต้องให้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดไปตลอดชีวิต อย่างไรก็ตาม ในการใช้ยารักษาภาวะลิ่มเลือดอุดตัน ก็มีข้อห้ามและเงื่อนไขในการใช้ยาที่ต้องระมัดระวังอยู่ด้วย คือจะห้ามใช้ในผู้ป่วยสตรีมีครรภ์ หญิงให้นมบุตร และระมัดระวังการใช้ยาในผู้ป่วยที่มีภาวะไตเสื่อม

   ผู้สูงอายุที่มีโรคประจำตัวด้วยมีโอกาสเกิดลิ่มเลือดอุดตัน จึงแทบจะเป็นไปไม่ได้เลยที่ป้องกันโรคนี้ได้ร้อยเปอร์เซ็นต์เต็ม แต่สามารถลดความเสี่ยงในการเกิดโรคได้ ด้วยการดูแลตัวเองให้มีสุขภาพดีการให้ไม่มีโรคประจำตัวและไม่อ้วน หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ การใช้ยาเสพติด ยาคุมกำเนิด ตลอดจนยาแก้ปวดไมเกรนบางตัว ซึ่งมีผลทำให้เกิดลิ่มเลือดอุดตันได้ เพราะมีฤทธิ์ทำให้หลอดเลือดบางตำแหน่งหดตัวเฉียบพลัน ส่งผลต่อการไหลเวียนของเลือดที่ผิดปกติ จนเกิดการตกตะกอนกลายเป็นลิ่มเลือดในที่สุด นอกจากนั้นแล้วการควบคุมน้ำหนักให้ได้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน ก็ถือเป็นการลดความเสี่ยงการเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตันได้ด้วยเช่นกัน เนื่องจากน้ำหนักตัวที่มากขึ้นเกินค่า BMI มาตรฐานนั้น ส่งผลทำให้เกิดลิ่มเลือดอุดตันได้ง่ายขึ้น และควรเข้ารับการตรวจสุขภาพประจำปี การประเมินตรวจสุขภาพเม็ดเลือด ตรวจคัดกรองเบาหวาน ตรวจระดับไขมันในเลือด รวมถึงเช็กความผิดปกติของหัวใจ จึงเป็นสิ่งสำคัญจำเป็น ที่ไม่ควรละเลยหรือมองข้าม

สนับสนุนข้อมูลโดย :  นพ.สมชัย ลิมปการณ์  แพทย์เฉพาะทางอายุรศาสตร์โรคเลือดและมะเร็งวิทยา