โรคพาร์กินสัน รู้ทัน รักษาให้ไว

   โรคพาร์กินสัน (Parkinson's Disease) หรือที่คนไทยรู้จักกันในชื่อ “โรคสันนิบาตลูกนก” เป็นโรคที่เกิดจากเซลล์สมองในส่วนที่สร้างสารเคมีที่ชื่อว่า โดปามีน ซึ่งเป็นสารที่ทำหน้าที่ในการควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกายเริ่มทำงานเสื่อมสภาพลงจนไม่สามารถผลิตสารนี้ได้อีกต่อไป จึงมีผลให้ร่างกายเกิดการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติ นับว่าเป็นโรคความเสื่อมของระบบประสาทที่พบบ่อยที่สุดโรคหนึ่งในผู้สูงอายุ พบมากในช่วงอายุ 65 - 80 ปีขึ้นไป โดยผู้ชายมีโอกาสเป็นมากกว่าผู้หญิงประมาณ 1.5 เท่า โรคนี้จะดำเนินไปอย่างช้าๆ แต่สามารถกระทบกับผู้ป่วยได้ในระยะยาว

   โดยปกติแล้วโรคนี้จะมีอาการที่แสดงออกมามาก หรือน้อยแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายๆ อย่าง แต่ที่เป็นเหมือนกันคือ โรคนี้จะค่อยๆ เป็นค่อยๆ ไป ไม่ได้เกิดขึ้นอย่างฉับพลันเหมือนโรคทางสมองอื่นๆ และอาการจะเป็นมากขึ้นไปด้วยหากปล่อยไว้เป็นเวลานาน โดยอาการที่แสดงออกมีดังนี้

• อาการสั่นเกร็ง (Tremor) มักจะมีอาการที่นิ้วมือ แขน ขา โดยจะเกิดอาการสั่นเมื่อไม่ได้เคลื่อนไหว และไม่สามารถควบคุมได้ หากเริ่มทำกิจกรรมอาการสั่นจะลดลง หรือหายไป และอาจมีอาการปวดกล้ามเนื้อร่วมด้วย
• เคลื่อนไหวช้า (Bradykinesia) ใช้เวลานานในการเคลื่อนไหว หรือช้ากว่าปกติ ทำให้เกิดความยากลำบากในชีวิตประจำวัน และอาจทำให้เกิดอุบัติเหตุตามมาได้
• ท่าเดินผิดปกติ (Posture Instability) ผู้ป่วยจะมีอาการก้าวเดินสั้นๆ ในช่วงแรกและจะก้าวยาวขึ้น จนเร็วมาก และไม่สามารถหยุดได้ทันที นอกจากนี้ยังอาจมีอาการหลังค่อม แขนไม่แกว่ง หรือเดินแข็งทื่อเหมือนหุ่นยนต์
• การแสดงสีหน้าเหมือนใส่หน้ากาก (Facial Masking หรือ Masked Face)ผู้ป่วยจะมีใบหน้าเฉยเมย เวลาพูดมุมปากจะยกขึ้นเพียงเล็กน้อยทำให้ดูเหมือนไม่มีอารมณ์ร่วม
• พูดเสียงเบา ผู้ป่วยบางรายจะมีอาการพูดไม่ชัด พูดเสียงเบา หรือเสียงอาจหายไปในลำคอ บางรายอาจมีอาการพูดรัวเร็ว ระดับเสียงในการพูดอยู่ในระดับเดียวกันตลอด และอาจมีน้ำลายสอออกมาคลออยู่ที่มุมปาก

• อาการเคลื่อนไหวช้า
• อาการสั่นขณะอยู่เฉย
• อาการแข็งเกร็ง
• การทรงตัวลำบาก

   ซึ่งอาการของการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติเหล่านี้ นำไปสู่การหกล้ม รวมเรียกว่า กลุ่มอาการพาร์กินโซนิซึ่ม นอกจากนี้แล้วผู้ป่วยพาร์กินสันยังมีอาการที่ นอกเหนือจากการเคลื่อนไหว (Non-motor Symptoms) หรืออาการที่เป็นสัญญาณเตือนก่อนเป็นโรคพาร์กินสันเรียกว่า Prodromal Symptoms ได้แก่

• อาการนอนละเมอในกลางดึก
• อาการดมกลิ่นหรือรับรสอาหารไม่ได้
• อาการท้องผูกเรื้อรัง
• อาการซึมเศร้า

   แต่ไม่ใช่คนที่นอนละเมอทุกรายจะเป็นอาการของโรคพาร์กินสันเสมอไป เนื่องจากอาการที่กล่าวมาข้างต้นไม่ได้มีความเฉพาะเจาะจงกับโรคพาร์กินสันเท่านั้น

   อย่างไรก็ตาม ผู้ที่มีอาการเหล่านี้ ร่วมกับประวัติครอบครัวของโรคพาร์กินสันแล้วโอกาสของการเป็นโรคพาร์กินสันก็จะเพิ่มขึ้น อาการเตือนเหล่านี้ในทางการแพทย์บ่งบอกถึงภาวะเสื่อมทางระบบประสาทได้เริ่มขึ้นในบริเวณก้านสมองส่วนล่างซึ่งมีหน้าที่ควบคุมการนอนหลับ และระบบประสาทอัตโนมัติที่ควบคุมการขับถ่าย เป็นต้น ซึ่งหลักฐานทางการวิจัยได้บ่งบอกว่าอาการเหล่านี้อาจเกิดก่อนอาการพาร์กินสันทางการเคลื่อนไหวได้นานมากถึง 6 - 20 ปี

  อาการเหล่านี้เป็นเพียงหนึ่งในสัญญาณเตือนที่บอกให้ผู้ป่วยรู้ว่า ระบบประสาทส่วนกลางเริ่มเกิดความเสื่อม ซึ่งผู้ป่วยจะมีอาการเหล่านี้อยู่ระยะหนึ่ง ก่อนที่จะเริ่มแสดงอาการเคลื่อนไหวผิดปกติออกมาอย่างชัดเจน ซึ่งเป็นอาการที่จะทำให้ผู้ป่วยรับรู้ว่าได้อย่างชัดเจนว่าเป็นอาการของโรคพาร์กินสัน ดังเช่นที่ผู้ป่วยรายหนี่งได้พูดถึงอาการตะคริว หรือปัญหาของการใส่รองเท้า ซึ่งดูเหมือนว่าเป็นอาการเพียงเล็กน้อย แต่ความเป็นจริงแล้วระดับของโดพาร์มีน (Dopamine) ได้เริ่มลดลงมานานแล้วก่อนหน้าที่อาการจะแสดงออก

• การรับประทานยา เพื่อเพิ่มปริมาณสารเคมีโดปามีนให้เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย โดยแพทย์จะพิจารณาการให้ยาตามอาการของผู้ป่วย
• การทำกายภาพบำบัด เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถเคลื่อนไหวได้อย่างถูกต้อง ไม่ว่าจะเป็นการเดิน การนั่ง และการทรงตัว ผู้ป่วยจะสามารถช่วยเหลือตัวเองได้ และสามารถใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างเป็นปกติมากยิ่งขึ้น
• การผ่าตัด มักใช้กับผู้ป่วยที่ไม่สามารถควบคุมอาการได้ด้วยยา หรือผู้ที่มีอาการแทรกซ้อนจากการรับประทานยา การผ่าตัดจะใช้วิธีฝังขั้วไฟฟ้าเพื่อไปกระตุ้นสมอง เรียกว่า การผ่าตัดกระตุ้นสมองส่วนลึก (Deep Brain Stimulation)

• ผู้ป่วยโรคนี้จะมีปัญหาด้านการเคลื่อนไหว เพราะจะมีอาการสั่น และไม่สามารถควบคุมการเดินได้อาจส่งผลให้เกิดอุบัติเหตุ คนใกล้ชิดจึงควรช่วยเหลือผู้ป่วยในการทำกิจวัตรประจำวันต่างๆ หรือกิจกรรมที่ผู้ป่วยสนใจ
• ดูแลเรื่องการรับประทานอาหารให้ถูกต้องตามหลักโภชนาการ รวมถึงดูแลเรื่องการรับประทานยาให้ตรงตามที่แพทย์แนะนำ
• ในด้านจิตใจ ผู้ป่วยโรคนี้จะมีอารมณ์ และพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป โดยจะพยายามแยกตัวเองออกจากสังคม และรู้สึกกลัวว่าจะไม่มีใครดูแล จนเกิดความท้อแท้ และหมดกำลังใจ คนในครอบครัวจึงควรดูแลอย่างใกล้ชิด และทำความเข้าใจโรคที่ผู้ป่วยกำลังเป็นอยู่ด้วย
• หมั่นให้ผู้ป่วยทำกายภาพบำบัด เพื่อฝึกการทรงตัว โดยการฝึกเดินให้ได้มากที่สุด หากผู้ป่วยมีอาการเดินลำบากสามารถใช้ไม้เท้าช่วยพยุงตัวได้
• กรณีดูแลผู้ป่วยติดเตียง ต้องระวังการป้อนอาหาร ควรป้อนคำเล็กๆ ช้าๆ เพราะผู้ป่วยอาจเกิดอาการสำลักอาหารและอาจส่งผลให้ติดเชื้อได้
• ดูแลเรื่องสุขอนามัย และหมั่นพลิกตะแคงตัวผู้ป่วยทุก 2 ชั่วโมงเพื่อป้องกันแผลกดทับ
• โรคพาร์กินสันเป็นโรคที่หากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกวิธีอาจทำให้เสี่ยงพิการ และกลายเป็นผู้ป่วยติดเตียงได้ ดังนั้นหากพบว่าคนในครอบครัวมีอาการเข้าข่ายจะเป็นโรคนี้ควรรีบพาเข้าพบแพทย์เพื่อรับการรักษาและป้องกันไม่ให้เกิดอันตรายต่อผู้ป่วยนั่นเอง

   “โรคพาร์กินสันต้องรักษาให้ไว” ข้อมูลสำคัญอีกอย่างที่ช่วยสนับสนุนการเริ่มรักษาเร็วก็คือว่าการรักษาในปัจจุบันช่วยชะลอความรุนแรงของโรคอย่างชัดเจนส่งผลให้ผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาเร็วมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นมีภาวะแทรกซ้อนน้อยลงและมีอายุที่ยืนยาวขึ้น และอีกเหตุผลหนึ่งในทางทฤษฎีแล้วการทดแทนระดับโดพาร์มีนจะช่วยให้สมองของผู้ป่วยไม่ต้องทำงานหนักมากเกินไปในช่วงของการทดแทนหรือชดเชยอาการที่ขาดหายไป